Wyjazd studyjny w zakresie ubocznego uzutkowania lasu ze szczególnym uwzględnieniem bazy zielarskiej na przykładzie flory buriacji

 Mając na uwadze specyfikę regionu oraz propozycje partnerów Krajowej Sieci Obszarów Wiejskich Sekretariat Regionalny KSOW województwa podlaskiego wspólnie z Nadleśnictwem Rudka, podjął się organizacji wyjazdu studyjnego do Rosji, który miał za zadanie:

1.    Nawiązanie współpracy międzyterytorialnej i międzynarodowej w zakresie przedsiębiorczości na obszarach wiejskich oraz wspólnych form działalności gospodarczej, dotyczącej ubocznego użytkowania lasu na Syberii,
2.    Nawiązanie współpracy z Państwową Akademią Rolniczą w Irkucku w celu poznania ubocznego użytkowania lasu na Syberii,
3.    Poznanie zastosowań ziół w medycynie lokalnej na przykładzie różeńca górskiego (Rhodiola rosea L.),
4.    Rozpoznanie bazy zielarskiej na terenach, najbardziej zbliżonych do   naturalnych,
5.    Poznanie rozwiązań formalno – prawnych pozyskiwania płodów runa leśnego w Rosji.

   Wykonawcą wyjazdu była firma WADI.fhu Artur PISZCZEK, która została wyłoniona w drodze postępowania zgodnie z ustawą prawo zamówień publicznych. Wyjazd skierowano do regionu Wschodniej Syberii, którego florę i faunę odkrywali min. zesłani na Syberię Polacy. Są to takie postacie jak: J. Czerski, A. Czekanowski, B. Dybowski, W. Godlewski i inni. Ich rola w rozwoju badań dotyczących geologii, geografii, historii, biologii Syberii była ogromna. Wyjazd odbył się w dniach 03 – 10 września 2012 r. Uczestnikami przedsięwzięcia (5 osób) byli:
- przedstawiciele Lasów Państwowych:
Regionalna Dyrekcja Lasów Państwowych (Ewa Majewska),
Nadleśnictwo Rudka (Grzegorz Marek Godlewski, Safaryn Błażej),
- przedstawiciele Regionalnej Dyrekcji Ochrony Środowiska (Beata Bezubik),
- przedstawiciele przemysłu zielarskiego z terenu Nadleśnictwa Rudka (Mirosław Angielczyk – właściciel firmy „Ziołowy zakątek”). 
  
 Firma „Bajkalska Legenda” w której przebiegała wizyta studyjna, zajmuje się przetwórstwem wielu ziół, które są przetwarzane również w Polsce. Do najważniejszych gatunków, które wykorzystuje się w zarówno w Polsce jak i w Rosji należą: Borówka czarna (Vaccinium myrtillus L.), Borówka bagienna (Vaccinium uliginosum L.), Rokitnik pospolity (Hippophaë rhamnoides L.), Różeniec górski (Rhodiola rosea L.), Kozłek lekarski (Valeriana officinalis). Jednak spotkaliśmy się z wykorzystaniem wielu gatunków, które występują w Polsce, ale nie są wykorzystywane w medycynie i celach kulinarnych. Do takich gatunków należą:
- Pięciornik Krzewiasty (Dasiphora fruticosa) – Bardzo pospolity nad Bajkałem krzew zwany Kurylskijm Czajem. Rośnie w widnych lasach, na podmokłych łąkach i w dolinach rzeczek. Charakteryzuje się dużą ilością drobnych, intensywnie żółtych kwiatków. Ma właściwości uspokajające. Parzy się jako napar. W Polsce wykorzystywany jest jako roślina ozdobna, często spotykany w ogrodach jako żywopłot.
- Nerecznica samcza (Dryopteris filix-mas (L.) Schott) – gatunek paproci z rodziny nerecznicowatych. Występuje w Ameryce Północnej, Europie i Azji. Nerecznica samcza osiąga wysokość od 35 do 150 cm. Spotykana w cienistych lasach, na skałach, wzdłuż strumieni, gatunek pospolity w Polsce i Rosji. W Polsce gatunek niewykorzystywany. W Rosji jest surowcem leczniczym, ale również wykorzystywanym w celach kulinarnych.
- Różanecznik, azalia (Rhododendron L.) – rodzaj rosliny z rodziny wrzosowatych (Ericaceae).  W stanie naturalnym występują głównie w Azji, w mniejszej ilości w obydwu Amerykach i w Europie. Różaneczniki, zwyczajowo nazywane rododendronami, znamy głównie z ogrodów i parków. Nad Bajkałem te różnobarwnie kwitnące krzewinki występują w środowisku naturalnym - zwykle w strefie wysokogórskiej, gdzie tworzą niskie zwarte zarośla. Liście i inne części różaneczników od dawna wykorzystywane były w medycynie naturalnej ludów Syberii i Dalekiego Wschodu. Ich lecznicze, wzmacniające właściwości znane są do dziś. 

   Nad bajkalska tajga ma wielowarstwową strukturę i bogate runo. Wyróżnia się dwa podstawowe typy lasu tajgowego - tajgę jasną (świetlistą) i tajgę ciemną. Rozróżnienie to związane jest z ilością światła docierającego przez korony drzew do wnętrza lasu, a to z kolei zależy od gatunków budujących drzewostan. Przez ażurowy okap modrzewi i sosen, głównych gatunków tajgi jasnej, przenika znaczna ilość światła. Mroczne wnętrze tajgi ciemnej okrywa pułap gęstych koron świerków, jodeł i limb. Nad Bajkałem dominuje tajga jasna. Ze zbiorowiskiem tajgi ciemnej spotkamy się jedynie na stokach południowej części Gór Bajkalskich, w Górach Barguzińskich oraz na południowym krańcu Bajkału.

    Tajga jasna, w której przebiegała wizyta studyjna budowana jest przez niższe gatunki rosnące rzadziej (modrzew dahurski, sosna zwyczajna), runo ma ubogie, chrobotkowe. Na fizjonomię i ekologię roślinności tajgi duży wpływ mają naturalne zaburzenia (wiatrołomy, pożary, powodzie), gdyż wiele gatunków drzew, zwłaszcza tajgi jasnej, wykazuje cechy pirofityczne – np. posiada grubą, łuszczącą się korkową korę.

     Podstawowym drzewem występującym w tajdze świetlistej jest modrzew dahurski tworzący luźne i dość niskie drzewostany (12 - 15 m). Pod nim w warstwie krzewów występują różne gatunki wierzby, brzoza oraz herbata kurylska. Zwartą pokrywę krzewinek tworzą borówka bagienna, brusznica, bagno, bażyna, mącznica alpejska i dębik. W miejscach suchych lub położonych na znacznych wysokościach tło runa stanowią różnobarwne porosty. Podczas wędrówki trudno nie natrafić na obszary wypalonej tajgi. Mogą to być świeże pogorzeliska, gdzie zamiast gęstwiny pierwotnego lasu z wyjałowionej ziemi sterczą czarne kikuty pni. Czasem o dawnym, przyziemnym pożarze świadczy jedynie osmolona kora rzadkich zmizerniałych sosen i modrzewi. Największe nad Bajkałem pogorzelisko znajduje się na stokach Gór Nadmorskich.
   
   Ziołolecznictwo jest na Syberii niezwykle popularne. Ludność Przybajkala do dziś wykorzystuje różne gatunki dziko rosnących roślin w celach leczniczych i kulinarnych. Do najważniejszych zaleceń szamana możemy zaliczyć: aby iść zawsze do przodu w zgodzie z przyrodą i korzystać z jej zasobów. Do najważniejszych ziół jakie nam polecił, należą:
- Rożeniec górski (Rhodiola rosea), tzw. "złoty korzeń". Jedno z najsławniejszych i najpopularniejszych ziół Syberii. "Złoty korzeń" od wieków wykorzystywany jest w medycynie ałtajskiej, a jego cenne właściwości stymulujące porównywane były z właściwościami żeń-szenia. Mieszkańcy Syberii święcie wierzą w niezwykłą moc rośliny przywracającej siły nawet przykrańcowym wyczerpaniu,
- Różanecznik dahurski (Rhododendron dahuricum) - Buriacji nazywany jest bagulnikiem i uznawany za symbol tej krainy

   Podczas wyprawy nad Bajkał znaleziono bardzo wiele roślin zielarskich uchodzących za cenne, z różnych względów, w Polsce. Przemysł zielarski w naszym kraju intensywnie się rozwija a zapotrzebowanie na surowce jest coraz większe, stąd też istnieje coraz większa potrzeba wprowadzania nowych roślin zielarskich do upraw lub półupraw. Ze względu na surowy klimat Polski północno-wschodniej należy spodziewać się, że rośliny sprowadzone z okolic Irkucka powinny bardzo dobrze zaklimatyzować się w tutejszych warunkach. W ciągu ostatnich kilku lat wzrosło zainteresowanie roślinami pochodzącymi z Azji, szczególnie tymi o działaniu immustymulującym i adaptogennym.

   Do takich roślin, występujących powszechnie w Buriacji jest różeniec górski oraz Leuzea. Są to surowce bardzo poszukiwane i drogie. Obecnie w naszej florze pierwszy z nich jest w czerwonej księdze, a drugi nie występuje. Jedynym źródłem tych surowców w Polsce jest import, ale  rośliny te można z powodzeniem u nas uprawiać, ponieważ takie doświadczenia były już wielokrotnie prowadzone.  Wdrożenie upraw w małych podlaskich gospodarstwach było by dobrym rozwiązaniem problemu zaopatrzenia w te surowce.

    Innym ciekawsze rośliny to liściaste gatunki czosnków, podobne do naszego rodzimego czosnku niedźwiedziego. Czosnki te są przez miejscową ludność Syberii powszechnie wykorzystywane. Czosnek niedźwiedzi występujący u nas jest pod częściową ochroną i trudno jest uzyskać zgodę na jego zbiór. Gatunki syberyjskie mogłyby częściowo zaspokoić zapotrzebowanie rynku na liściaste formy czosnków.

   Z punktu widzenia zapotrzebowania na surowce, inne gatunki znalezione w Buriacji, które prawdopodobnie można by zaadaptować na Podlasiu do upraw lub półupraw to goryczki, macierzanka, wierzbownica, przetacznik, świetlik, arcydzięgiel, berberys, bylice, rzepik, dziurawiec. Większość z tych gatunków występuje u nas, jednak wydaje się, że formy syberyjskie są atrakcyjne ze względu na wielkość rośliny, wielkość owoców, oryginalny aromat oraz tempo wzrostu.

   Znaleziono także wiele gatunków rzadkich w Polsce, a wykorzystywanych w przemyśle farmaceutycznym np.: bergenia, pluskwica, ciemiężyca, nawrot, pokrzywa konopiolistna. Ciekawe są także rośliny powszechnie występujące na Syberii i tam wykorzystywane np. rododendrony, pięciornik krzewiasty, żywice z modrzewia. Surowce te można z powodzeniem wprowadzać do użytkowania w Polsce. Ciekawe wydaje się wykorzystanie jako sałatki kłączy paproci- gatunków występujących w Polsce. Wydaje się, że dokładniejsze poznanie tych zagadnień przyczyniłoby się do rozszerzenia oferty produktów pochodzenia naturalnego.

  Zebrano ponad 30 innych gatunków roślin, większość z nich to prawdopodobnie cenne rośliny zielarskie, często są to gatunki endemiczne jednak ich całkowita identyfikacja będzie możliwa po ich skiełkowaniu i zakwitnięciu. Ciekawa jest także propozycja współpracy dotycząca wymiany surowców pomiędzy firmami z Irkucka a firmami z Podlasia, wymaga to jednak lepszego poznania się wzajemnego i podpisania umów.